به گزارش خبرنگار سفیرفیلم، دانشکده اقتصاد دانشگاه اصفهان، سه شنبه، 13 اسفند ماه 92، میزبان مستند «جای خالی» بود. مستندی که با نگاهی پژوهشگرانه و البته شوخطبعانه به کنکاشی پیرامون موضوع چند وجهی پیچیدهای به نام «فرهنگ» و به ویژه «فرهنگ عمومی و سبک زندگی» و به عبارتی فرهنگ ایرانی میپردازد.
این مستند به کارگردانی کمیل سوهانی و تهیه کنندگی سفیرفیلم در ادامه اکرانهای دانشگاهی، بعد از آن که 28 بهمن ماه امسال در دانشگاه شهید بهشتی رونمایی شد، این هفته به اصفهان رسید و ظهر سه شنبه با حضور علاقمندان در تالار صدر دانشکده اقتصاد دانشگاه اصفهان، به نمایش و نقد و بررسی گذاشته شد.
«جای خالی» به بررسی مفهوم فرهنگ میپردازد و این بررسی را با استفاده از دو نگاه دنبال کرده است؛ اول به گفت و گو با بچههای یک دبستان رفته. و نظرشان را درباره جای خالی و فرهنگ و دروغ پرسیده. پسربچههای، 8 تا 10 ساله همانطور که دو تا دو تا پشت نیمکتهای چوبی کلاسشان نشستهاند، رو به دوربین و گاهی در صحبت با بقل دستیشان به اظهار نظر درباره فرهنگ و دروغ و کلیدواژههایی که مصاحبهکننده بهشان داده میپردازند. صحبتهای این بچهها هم کلید است و هم فضای فیلم را نرمتر و شیرینتر و دیدنیتر کرده است.
صحبتهای بچهها وصل میشوند به صحبتهای کارشناسان. چند ثانیه حرفهای بچهها را میشنویم و بعد چند ثانیه نظرات کارشناسان را و همه این رفت و برگشتها وصل میشود به تصاویر و توضیحات فیلمساز که به صورت نریشن روی نماهایی از نمادهای هویت ایرانی (مانند تخت جمشید، میدان نقش جهان، حافظیه و ….) پخش میشود.
«چیزی به اسم فرهنگ وجود ندارد. آنچه وجود دارد، نیروهای اقتصادی، سیاسی، اجتماعی هستند»، «فرهنگ یک کلمه واحد است با معانی مختلف»، «درسته که فرهنگ تعاریف زیادی داره اما نسبت این تعاریف با زندگی ما چیست؟»، «فرهنگ همانیست که ما در آن زندگی میکنیم و با رفتارهایمان تار و پودش را تشکیل میدهیم و این تار و پود آنقدر به ما نزدیکه که دیگر حسش نمیکنیم». اینها بخشی از صحبتهای کارشناسان فرهنگی است که در این فیلم میبینیم.
بعد میان این صحبتهای جدی، میرسیم به پسر بچه که فکر میکند و میگوید: «اینا میدونستن ما فرهنگو بلدیم برای همین درسشو بهمون ندادن» و جمعیت حاضر در سالن میزنند زیر خنده! بعد یک نقل قول از معصومه ابتکار میشنویم: «به نظرم امروز ما ملت بافرهنگی هستیم ولی دچار یک سری چالش و تضاد شدهایم». نقلقولهای دیگری از جعفری جلوه مدیر بنیاد فارابی و محمد ایزدی نویسنده کتاب «چرا عقب ماندهایم» میشنویم و بعد محمد رجبی دوانی میگوید: «کدام بقالی میگوید ماست من ترش است؟! این یعنی روش کسب و کار دروغ گویی. اصلاً دروغگویی چهارچوبی برای رفتارهای ما شده».
بچهها به دروغگویی توی قصهها اشاره میکنند و بزرگترها به دروغگوییهای در ضرب المثلها و تعارفات معمول جامعه. فیلمساز در این مستند سعی میکند به لایههای مختلف جامعه ایرانی نقب بزند و نگاه به فرهنگ را در رفتارهای اجتماعی جستجو کند. این نگاهها با صحبتهای کارشناسان که همه برچسب «کارشناس فرهنگ» ندارند ولی همهشان به نوعی مسئولیتی در حوزه فرهنگ برعهده داشته یا دارند و به عبارتی هر کدام از 20 کارشناسی که صحبتهایشان را در مستند میشنویم و میبینیم، از وجهی که از آکادمیک، ادبی، محیط زیستی و دینی تا اقتصادی، اجتماعی و سیاسی متفاوت است، درباره فرهنگ صحبت میکنند تا فیلمساز به وسیله مجموعه این نگاهها بتواند به بررسی معضلات فرهنگ عمومی در ایران بپردازد.
«اگر درد را نگویی چه طور میخواهی به درمان برسی» این یکی از جملات کلیدیای است که در تیزر تبلیغاتی «جایی خالی» هم شنیده میشود و به نوعی هدف فیلمساز را از ساخت این مستند بیان میکند.
در بخش نقد و بررسی فیلم، کمیل سوهانی، کارگردان این مستند درباره چرایی ساخت این اثر گفت: «در عرصه فرهنگ کار کمی انجام شده است، درصورتی که ریشه بسیاری از مسائل و معضلات کشور فرهنگ است. بسیاری از مشکلات در عرصه سیاسی به دلیل نداشتن قدرت تحمل یکدیگر است. فرهنگ مقوله مظلومی است و ما دقیقا بدین دلیل تصمیم گرفتیم، مستندی در این حوزه بسازیم».
اسم فیلم هم از همین مظلوم یا به عبارتی مهجور بودن مقوله فرهنگ گرفته شده. به گفته فیلمساز که دانشجوی کارشناسی مدیریت رسانه است، این مستند سعی دارد بگوید جای چه چیزی خالی است و به چه باید پرداخت.
به گفته سوهانی به وجود آمدن یک گفتمان اجتماعی قدم اول برای حرکت به سمت تعالی و اصلاح فرهنگی است، ضروریترین چیز به وجود آمدن فضای بدون هیجان برای تشکیل گفتمان فرهنگ است. برای همین است که اول باید گفتوگوها ایجاد شوند تا از دل این نگاههای مختلف چالشهای و آسیبها نمایان شوند و بتوان راهحلهایی برایشان پیدا کرد.
به گفته فیلمساز برای این فیلم 22 ساعت مصاحبه تصویری با 20 کارشناس انجام شده که از این میان فقط 30 دقیقه از صحبتهای آنها در فیلم نمایش داده میشود.
سفیرفیلم قصد دارد این مستند را در دانشگاههای دیگر نیز نمایش دهد. اما اگر دوست دارید بخشهایی از مستند را ببینید، میتوانید به وبسایت «جای خالی» مراجعه کنید. در این وب سایت تعاملی که البته در دست تکمیل است، میتوانید بخشهایی از فیلم را در شبکههای آپارات و یوتیوب ببینید. تیزر صوتی آن را در سایت ساندکلود بشنوید و عکسهای فیلم و پشت صحنه را در صفحه اینستاگرام «جای خالی» ببینید.
اگر هم مایل هستید که اکران این مستند را ببینید، میتوانید از طریق سامانه اکران مردمی و دانشگاهی سفیرفیلم برای اکران فیلمهای سینمایی و مستند مورد نظر در سطح دانشگاه یا محله خود اقدام کنید. در این سایت در حال حاضر فیلم های «چ»، «لکه»، «معراجی ها»، «رو به قبله»، «من روحانی هستم»، «بابا آمد» و «جای خالی» اکران می شوند که متقاضیان میتوانند با پرداخت آنلاین هزینه، اکران آنها را در محله یا دانشگاه خود داشته باشند.