دیدن مستند «شب نامه» تجربه ی خوبی برای اهالی رسانه بود که به همت روزنامه ی قدس امروز بعداز ظهر نصیبشان شد.
در نشست بررسی این مستند که با حضور نویسنده،کارگردان و راوی این مستند، اهالی رسانه و نماینده مردم مشهد در مجلس در محل روزنامه قدس برگزار شده بود پس از اکران این مستند به بیان دیدگاه ها و پاسخ به سوالات اهالی رسانه پرداخته شد که در این مجال قصد داریم بر پایه ی دیده ها و شنیده ها به بررسی پیرامون این مستند بپردازیم.
به گفته ی عوامل این مستند، مستند «شب نامه» که از محصولات سفیر فیلم است از سه سال پیش کلید می خورد و پس از جمع آوری ۴۰ درصد از اطلاعات در یک ایده ی خلاقانه و بدیع اقدام به ایجاد کانال در شبکه های مجازی می کنند و در طی چند ماه با جمع آوری اطلاعات مختلف و گرفتن عکس العمل از مخاطبین کانال با مشارکت مستقیم اعضای کانال شب نامه، به ابعاد تازه ای از ماجرا می رسند.
به گفته ی عوامل،این مستند با بررسی سندهای بالا دستی ایالات متحده آمریکا به عنوان منبع اطلاعاتی و پایه ی محتوایی، دست به جمع آوری اطلاعات در ایران و خارج از کشور میزنند.
اگر بخواهیم در یک کلمه موضوع را بگوییم باید بگوییم«استارت آپ» و اگر بخواهیم از شخصیت محوری بگوییم باید بگوییم «سیامک نمازی»،شخصی که اکنون به ده سال حبس به اتهام جاسوسی محکوم شده است.
چند نکته جالب به عنوان نقاط قوت این مستند می توان نام برد:
_استفاده خلاقانه و بدیع از کانال شبکه های مجازی:
پس از ایجاد کانال شب نامه (هرچند با برنامه ریزی قبلی صورت گرفته) کارها سرعت بیشتری می گیرد.به نظر می آید این مدل گرفتن عکس العمل مخاطب و همراه کردن مخاطب و کمک گرفتن از او بسیار موثر افتاده و توانسته هم مخاطب راهمراه کند و هم از ظرفیت مخاطبین به خوبی استفاده ببرد.به اذعان عوامل ساخت، بسیاری از اطلاعات از مخاطبین کانال و ارتباطات آن ها گرفته شده است.استفاده داستانی از کانال فضای مجازی بسیار زیبا شکل گرفته و گرافیک ها کاملا منطبق بر نرم افزار پیام رسان است که زیبایی مضاعفی دارد و تازگی در نوع ساخت را کاملا نشان می دهد.
_استفاده از هشتگ ها #:
کلید واژه ها همیشه در رسیدن یک جستجوگر به کشف رمز نقش اساسی را ایجاد می کنند.کلیدواژه به تعبیر دنیای مجازی امروز همان هشتگ است که به زیبایی در قسمت های مختلف مستند کار شده و حتی با گذاشتن هشتگ ها در پوستر شب نامه که تصویر سیامک نمازی را نشان می دهد به خوبی بیانگر تاثیر زیاد کلیدواژه ها در رسیدن به سوژه است و این مدل استفاده از کلیدواژه ها در کنار آهنگ کلی داستان که پیگیری اطلاعات در هم ریخته و سپس رسیدن به سوژه اصلی است،آهنگ کلی کار را کاملا حفظ کرده و بلکه قوام بخشیده است.
_ روایت داستانی:
سوژه های جستجو گرانه بعضا خشکی هایی را همراه دارند که نویسنده با ایجاد داستان های مختلف سعی کرده به سهولت هضم سوژه کمک کند که تا حد زیادی موفق هم بوده است.از داستان های موجود که به زعم عوامل حقیقتا در واقع جریان داشته است،داستان استارت آپ بودن گروه است.در فیلم این گونه تصویر می شود که گروه سازنده به دنبال ایجاد استارت آپ هستند و با همین بهانه به گفتگو با مراکز و اشخاص مختلف می پردازند که علاوه بر ایجاد جذابیت داستانی باعث ارتباط آسان تر با افراد مختلف شده است. ویا گوشه داستان هایی از فرزند راوی و یا داستان ارتباط مرموزانه تیم با شخصی به نام حیدر که از سربازان گمنام امام زمان است از جمله داستان های خلال فیلم هستند. در مجموع داستان ها باعث جذاب تر شدن کارهای هیجان انگیز و بعضا خشک دنبال کردن سوژه شده است و خود داستان اصلی و نقاط داستانی که هر کدام روی تخته عملیاتی چسبانده می شوند و سپس اتصال همه ی نقاط و رسیدن به نقطه ی محوری، خود جذابیت خوبی در مستند ایجاد کرده است.
_دسترسی به منابع اصلی:
دسترسی ها به مدیران بعضی شرکت ها و حتی به خود سیامک نمازی (که البته با مساعدت حیدر نصیبشان شده بود!)و افراد مختلف که بعضا سوژه های دست اول داستان بودند به نظر جالب و قابل تحسین است و می توان از نقاط برجسته ی این مستند به شمار آورد که بعضا بدون پوشش و با دوربین در دست گرفته شده بود و بعضا هم تحت پوشش و مخفیانه فیلم گرفته شده بود.
_استفاده از خبر نگاری جستجوگرانه:
این اصطلاح همان طور که از اسمش پیداست به نوعی خبرنگاری که با دنبال کردن سرنخ ها به دنبال کشف حقیقت می پردازد اطلاق می شود که به گفته ی عوامل، این مستند براین اساس ساخته شده و در هر لحظه توسط راوی به عنوان یک خبرنگار جستجوگر دنبال می شود و شخصیت خانم خبرنگار که از عوامل اصلی داستان است این را پر رنگ تر جلوه گر می کند.
_استفاده از مسائل روز و دولت:
کشیدن پای دولتی ها به وسط ماجرا که اوج آن به داستان فشار متهمان اصلی بر پذیرش برجام توسط مذاکره کنندگان برمی گردد خود به عنوان یک فرضیه، بسیار سنگین است و در صورت اثبات هزینه های بسیار زیادی را به آبروی دولت تحمیل خواهد کرد که لغو اکران های دانشگاهی به نظر بی ارتباط با این قضیه نیست.مثلا دیده شدن عکس یکی از متهمان اصلی پرونده در کنار ظریف و در حال احوالپرسی اصلا صحنه ی آبرومندانه ای نیست و تصور این فضاها در ذهن مخاطب برجذابیت های این مستند افزوده است.
در کنار این نقاط قوت که باعث شده «شب نامه» کمی متفاوت تر از دیگران دیده شود نقاط قوت دیگری همچون استفاده از مسائل روز،ایجاد داستان های پلیسی در حین ضبط و در خلال داستان که بعضا مثل فرار و گریز دنبال می شود،گفتگوها ی جذاب در مکان های جذاب و متنوع و بازگو کردن نتایج این مستند که به زندان افتادن نمازی،فرار بعضی متهمان،تعطیلی سرمایه گذاری برای استارت آپ ها در ایران و غیره است،از نقاط قوت این مستند هستند.
در کنار این ها نقاط ضعفی چون ناکام ماندن بعضی پیگیری ها (مثلا در قضیه ی مذاکرات هسته ای شاید مخاطب احساس می کند هنوز دارد شروع می شود که به یکباره تمام می شود!)،عدم موضع گیری صحیح و موضع گیری تا حدی بی رحمانه در مقابل تمامی استارت آپ ها،کشیده شدن پای بعضی اسامی مانند تخفیفان، دیجی کالا و … که به نظر موضع گیری درستی در مقابل آن ها نیست و بیشتر فقط اسم آوردن است و ممکن است به معنای موضع گیری منفی تلقی شود،عدم شفافیت دلایل اصلی نفوذ ، ورود بعضی سوژه ها که بسیار جزئی تر از سوژه های اصلی هستند و بعضی ضعف های دیگر که با توجه به جوان بودن عوامل سازنده به نظر قابل اغماض می رسد از نقاطی است که امید است در آینده با پوشش آن ها شاهد مستند های زیباتری در راستای مواجهه قشر علمی کشور با عوامل نفوذ باشیم.
به هر شکل این مستند از آن دسته مستند هایی است که ارزش دیدن دارد مخصوصا برای دانشجویان که مخاطب اصلی این نوع برنامه ها هستند (البته اگر اجازه اکران در دانشگاه همچون دانشگاه شریف لغو نشود!). عضویت در کانال «شب نامه» هم می تواند آشنایی بیشتر با نظرات تیم مستندساز را فراهم آورد و بستری برای گرفتن اطلاعات بیشتر در موضوع نفوذ ایجاد می کند.