چند هفته قبل از یازدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری بود که از مستند «نبرد خاموش» محصول مرکز مستندسازی سفیر در دانشگاه علم و صنعت با حضور «دکتر حسن عباسی» رونمایی شد و با توجه به موضوع داغ آن که با فضای سیاست‌زده‌ی ایام انتخابات هم قرابت زیادی داشت، بحث‌های فراوانی در مورد این مستند در فضای مجازی به راه افتاد. مستندی که به موضوع داغ و حساس تحریم از هر دو جنبه‌ی مثبت و منفی می‌پردازد و حتی گاه در خلال مستند، انتقادات تندی روانه‌ی مسئولان دولتی می‌گردد.
البته با توجه به رونمایی «نبرد خاموش» در خردادماه و همزمانی آن با فصل امتحانات و تعطیلی اکثر دانشگاه‌ها در ایام انتخابات، این مستند نتوانست اکران‌های دانشگاهی زیادی داشته باشد. از همین رو، با تلاش دست‌اندرکاران «نبرد خاموش» از ابتدای مهرماه امسال، فاز جدید اکران‌های دانشگاهی این مستند آغاز شده است و مدتی است که «نبرد خاموش» دانشگاه به دانشگاه می‌گردد و اکران می‌شود؛ از همین رو بر آن شدیم تا با عوامل سازنده‌ی آن به گفتگو بنشینیم و از ابعاد مختلف این مستند صحبت کنیم.
بنابراین به شما توصیه می‌کنیم گفتگوی زیر با «مصطفی رضوانی» کارگردان «نبرد خاموش» و «محمدرضا تاجدین» سرپرست تیم تحقیقات و پژوهش این مستند را از دست ندهید:
مستندسازی را از کلاس‌های طالب‌زاده و ده‌نمکی یاد گرفتیم
آقای رضوانی! هر چند که فکر می‌کنم شما با مستند «مهارنشده» به چهره شناخته شده‌ای در جبهه‌ی فرهنگی انقلاب اسلامی تبدیل شده‌اید، اما برای آن دسته از مخاطبانی که ممکن است مصطفی رضوانی را نشناسند، لطفا کمی از سوابق کاری خود و نحوه‌ی ورودتان به عرصه‌ی مستندسازی بگوئید:
مصطفی رضوانی: متولد سال ۶۷ هستم. دارای مدرک کارشناسی مهندسی مکانیک از دانشگاه صنعتی شریف و دانشجوی کارشناسی ارشد رشته‌ی فلسفه‌ی هنر در دانشکده‌ی هنر. از زمان دبیرستان کار کلیپ سازی را شروع کردم. ولی اولین کارم به صوریت جدی، مستند «افسران جوان» بود که در زمان فتنه ۸۸ در دانشگاه شریف به نمایش درآمد. موضوع آن هم پیرامون اتفاقات سال ۸۸ در دانشگاه شریف بود که در نوع خود مورد توجه قرار گرفت.
همین کار رزومه‌ای شد تا ما بتوانیم با آقای وحید جلیلی ارتباط بگیریم و در کلاس‌های آقای طالب‌زاده و آقای ده‌نمکی شرکت کنیم. در آن زمان چندین حلقه در دانشگاه شریف که علاقه‌مند به کارهای هنری بودند و در این زمینه فعالیت می‌کردند، حضور داشتند. مستند «یزدان تفنگ ندارد» هم کاری از دانشجویان شریف بود که بعد این حلقه‌ها با هم هماهنگ شدند و گرد هم آمدند و همین هماهنگی سبب تشکیل گروه «آرمان» و بعد از آن گروه مستندسازی «سفیر» شد. پس از تشکیل گروه «سفیر» مستند «مهارنشده» را کارگردانی کردم. تهیه کنندگی «فاکتور صوری» و تهیه‌کنندگی و کارگردانی «نبرد خاموش» را نیز برعهده داشتم. کارهای کوتاه زیادی هم در طول این چند سال ساختم.
آقای «تاجدین» شما چطور؟
تاجدین: من متولد سال ۶۷ در اراک هستم. ورودی سال ۸۵ کارشناسی مهندسی مکانیک شریف و ورودی سال ۹۰ کارشناسی ارشد MBA. سال ۸۹ با گروه «سفیر» آشنا شدم و در کار تحقیقاتی پروژه «مصاف» به عنوان اولین کار شرکت کردم. در «نبرد خاموش» با آقای رضوانی کار کردم و در «کدام انحراف؟» هم با دوستان همکاری داشتم.
از تشدید تحریم‌ها احساس خطر کردیم
مجموعه‌ی سفیر نشان داده است که در این سال‌ها به ساختن مستندهایی با موضوعات حساس روز علاقه‌مند است. چه شد که تصمیم گرفتید این بار مستندی با موضوع تحریم بسازید؟
رضوانی: شاکله‌ی اصلی گروه سفیر دانشجویان دغدغه‌مند و حزب‌اللهی هستند و برای همین برای ساخت مستند به سراغ موضوعات کلیدی و حساس می‌روند. تحریم هم یکی از مسائل بسیار مهم جمهوری اسلامی است. تشدید تحریم‌ها در سال‌های نزدیک به ایام انتخابات ریاست جمهوری سبب شد که ما این کار را کلید بزنیم. ما این خطر را حس کردیم که تشدید تحریم‌ها و افزایش فشارها بر کشور سبب شود که مردم از نظام و آرمان‌های آن فاصله بگیرند. محوریت اصلی مستند هم این بود که مقاومت مردم در برابر این تحریم‌ها افزایش پیدا کند.
۵۰ درصد تحریم، ۵۰ درصد ساختار غلط و کوتاهی مسئولین
جالب آنکه در طرح اولیه‌ای که آقای تاجدین ارائه کردند، نام مستند «دفاع مقدس» بود نه «نبرد خاموش». اما رویکرد سفیر این است هم نکات مثبت هر موضوعی را ببیند و هم نکات منفی آن را. برای همین در مستند، به آسیب‌هایی که تحریم به ما وارد کرد، هم اشاره کردیم تا نگاهی منصفانه داشته باشیم. اما به دو نکته به طور خاص می خواستیم اشاره کنیم. یک اینکه تحریم‌ها برکات بسیاری را هم در پی داشت و دو اینکه برخی از مشکلات اقتصادی که در کشور بوجود آمده ناشی از خود ماست و همه چیز را نباید به تحریم نسبت دهیم. در انتهای تحقیقات به این نتیجه رسیدیم که ۵۰ درصد مشکلات ناشی از تحریم و ۵۰ درصد دیگر ناشی از ساختار غلط مثل وابستگی به نفت و همچنین کوتاهی مسئولین دولت است.
مسئولین دولت دهم حاضر به مصاحبه با ما نشدند
شما در مستند از کم کاری دولت دهم گفتید. اما جای خالی گفتگو با مسئولین دولتی در مستند دیده می‌شود. چرا؟
تاجدین: ما به سراغ تعدادی از کارشناسان اقتصادی دولت رفتیم ولی آن‌ها حاضر به پاسخگویی نشدند. حتی من مطمئن هستم که این موضوع به گوش آقای حسینی – وزیر سابق اقتصاد – هم رسیده ولی حاضر به انجام مصاحبه نشدند. در مصاحبه با مردم اغلب آن‌ها می‌گفتند که ما حاضریم مقاومت کنیم ولی مسئولین هم باید تدبیر کنند؛ نه اینکه در این شرایط با هم جنگ و دعوا راه بیندازند.
تلاش دشمن برای تحریم ایران بسیار قوی‌تر از جهاد ما برای دفاع در برابر این هجوم است
شاید گفتن این نکته خالی از لطف نباشد که ما در این تحقیقات به این نتیجه رسیدیم که تلاش دشمن برای تحریم و فشار بر ایران بسیار قوی‌تر از جهاد ما برای دفاع دربرابر این هجوم هاست. آن‌ها شبانه‌روز تلاش می‌کنند تا ما را زمین بزنند. آن‌ها بر سر موضوع تحریم ایران دانشکده تاسیس کردند، مقاله‌ی علمی تولید کردند حتی مقامات آمریکایی طی یک هفته ۱۱ سفر خارجی می‌رفتند تا کشورها را بر علیه ایران متحد کنند. اما ما چه کار کردیم؟
با مردم حرف زدیم؛ کاری که رسانه‌های دیگر نمی‌کردند
قبول دارید که در مستند انتقادات صریحی از سوی مردم به مسئولین وجود دارد؟
تاجدین: ببینید ما احساس کردیم پیرامون تحریم باید با مردم حرف زد و این درحالی بود که رسانه‌های کشور این کار را نمی‌کردند. اگر شما «نبرد خاموش» را مرور کنید می بینید که صحبت از مردم بسیار زیاد است. مثل داروی سلامت مردم، بی کاری مردم و … . مردم حلقه‌ی مفقوده‌ی رسانه‌های ما در موضوع تحریم بودند.
در رسانه‌ها به مردم می‌گویند همه چیز خوب است، ولی شما مقاومت کنید!
رضوانی: ما در دو موضوعی که به برکات تحریم اشاره کردیم، سوژه‌هایی را انتخاب کردیم که با زندگی روزمره‌ی مردم سروکار داشته باشد. قطعه‌ای که در شیراز تولید می‌شد، اگر ساخته نمی‌شد، نیمی از مردم ما در سال ۹۱ گاز نداشتند. و یا موضوع دارو که به طور مستقیم با زندگی مردوم سروکار دارد. دقیقا می‌خواستیم بگوییم چه آسیب‌ها و برکاتی وارد زندگی مردم شده. البته اگر می‌خواستیم به تحریم قطعات موشک و … بپردازیم شاید مردم خیلی با آن ارتباط برقرار نمی‌کردند.
تاجدین: حضرت آقا در سال ۸۶ به نکته‌ای اشاره کردند که مورد غفلت رسانه‌های ما بود. آن نکته این بود که جهاد زمانی معنا پیدا می‌کند که شما مخاصمه‌ی دشمن را درک کنید. اما متأسفانه در رسانه‌ها گفته می‌شود که همه چیز خوب است، هیچ اتفاقی نیفتاده و بعد گفته می‌شد که مردم مقاومت کنید. خب اگر همه چیز خوب است ما در برابر چه چیز مقاومت کنیم؟
گفتند این جز سیاست‌های رسانه‌ای نظام نیست!
رضوانی: ما وقتی طرح را آماده کردیم آنرا نزد یکی از دوستان در یکی از نهادهای مهم بردیم. طرح ما ۱۰ جمله‌ی کلیدی داشت. در یکی از آن‌ها نوشته بودیم که ما می خواهیم در این مستند تحریم را به رسمیت بشناسیم و بگوییم که تحریم هست. آن دوست با طرح ما مخالفت کرد و گفت که این حرف جزء سیاست‌های رسانه‌ای نظام نیست و باید به مردم امید داد. اثر این رویکرد این بود که جامعه تحریم‌ها را لمس می‌کرد، ولی رسانه آنرا انکار می‌کرد و این اعتماد متقابل بین مردم و نظام را از بین می‌برد.
«شکار طبس» تنها مستند سفارشی سفیر است
یک سوال رک و شفاف. این مستند سفارشی بود؟
رضوانی: به هیچ وجه. ما کلا در سفیر هیچ مستند سفارشی نداشتیم به جز «شکار طبس». آن هم خیلی سفارشی نبود. چون اولا سود مالی برای ما نداشت و ثانیا دغدغه‌ی ما هم این موضوع بود که این دستاورد را نمایش دهیم. پیشنهاد مستند سفارشی داشتیم که پول خوبی هم می‌دادند، اما قبول نکردیم.
سکانس‌هایی که نرسیدیم بگیریم…
ما شنیده‌ایم که این مستند قرار بوده مفصل‌تر باشد و حتی در دو قسمت ارائه شود. چرا کوتاه شد؟
رضوانی: بله سناریوی این مستند دو قسمتی بود. ما سه، چهار سکانس اصلی مستند را نرسیدیم فیلمبرداری کنیم که یکی از آن‌ها دستاوردهای بزرگی بود که در عسلویه بدست آوردیم. سکانس دیگری هم بود که قرار بود در کشتی‌های تجاری بگیریم. در این کشتی‌ها برای دور زدن تحریم‌ها، بالای کشتی پرچم کشورهای مختلف را نصب می‌کردند.
فکر می‌کردیم این مستند می‌تواند روی انتخابات موثر باشد
چرا فرصت نشدکه آن سکانس‌ها را فیلمبرداری کنید؟
رضوانی: ما فکر می‌کردیم این کار می‌تواند روی انتخابات موثر باشد. ما می‌خواستیم بگوییم که تحریم هست، فشار اقتصادی هم هست، اما باید در کنار نظام باشیم. از طرفی نه می‌خواستیم مثل صداوسیما بگوییم که چیزی نیست و فشاری وجود ندارد و نه می‌خواستیم مثل رسانه‌های غربی عمل کنیم و بگوییم همه چیز خراب است، ما نیت داشتیم واقعیت را نشان دهیم.
صداوسیما به ما گفت ما فقط کارهای امیدبخش را پخش می‌کنیم
راستی صداوسیما مستند شما را پخش نمی‌کند؟ اصلاً صحبتی در این رابطه شده؟
رضوانی: صحبت که شد ولی صداوسیما با این بهانه که ما کارهای امیدبخش را پخش می‌کنیم، مستند ما را نمایش نداد و پخش آن را به بعد از انتخابات ریاست جمهوری موکول کرد.
فکر نمی‌کنید که برای ساخت مستند خیلی عجله کردید؟
رضوانی: ما باید کار را زودتر استارت می‌زدیم و اگر این کار را می‌کردیم کار بسیار بهتر می شد.
اگر می‌دانستیم صداوسیما پخش نمی‌کند، عجله نمی‌کردیم
الان اگر برگردیم به زمان پخش نبرد خاموش، آیا باز هم آن را اکران می کردید یا صبر می کردید که بعد از انتخابات کار قوی تری را نمایش دهید؟
رضوانی: اگر مطمئن می شدیم که صداوسیما کار ما را پخش نمی‌کند، دست نگه می داشتیم و کار قوی‌تری می ساختیم.
تاجدین: البته همانطور که تحریم‌ها برکاتی داشته، «نبرد خاموش» هم برکات زیادی داشته است. در ورودی که به تحقیقات این مستند داشتیم، مسائلی بدست آمد که خود آن‌ها پتانسیل ساخت چند مستند را دارند. در همین فضا پیرامون ساختار درونی کشور پروژه‌ای طراحی شد با نام «سیاه روی» که وابستگی اقتصاد ایران به نفت را بررسی می‌کند و طرح این مستند آماده است و در مراحل بازبینی قرار دارد که این از برکات کار «نبرد خاموش» بود.
دشمن فهمیده که اگر مردم ما ظاهر دشمن و توپ و تانک او را ببینند، خوب دفاع می‌کنند
چرا اسم مستند شد نبرد خاموش؟
تاجدین: ما مردمی هستیم که اگر ظاهر دشمن را و توپ و تانک را ببینیم، خوب دفاع می‌کنیم و این موضوع را دشمن ما فهمیده. برای همین آن‌ها آمدند دشمنی خودشان را پنهان کردند تا پشتوانه‌ی مردمی را از حاکمیت نظام بگیرند، و اگر شما بگویی که آن‌ها داروهای شما را هم تحریم کردند و جان شما را هدف گرفتند، می‌توان این دشمنی را نشان داد.
اکثر مخاطبان ما در فضای مجازی هستند
مستند نبرد خاموش نسبت به سایر مستندات سفیر چه شاخصه‌ی خاصی داشت؟
رضوانی: در تصویربرداری و استفاده از تجهیزات خاص تصویربرداری مثل کرین و ریل کار ما با سایر مستندهای سفیر متمایز بود. از این تحهیزات خیلی کم در مستندها استفاده می‌شود. همچنین ما در مستند چند سکانس دکوپاژی داشتیم که این کارها ما را به فضای سینما نزدیک‌تر کرد. در فضای محتوایی هم کار تحقیقاتی جامعیت زیادی داشت که همین تحقیقات می تواند زمینه‌ساز ساخت چندین مستند دیگر باشد.
فروش نبرد خاموش چگونه بوده است؟
رضوانی: ما اکثر فروش‌مان از طریق اینترنت و فروش لینک دانلود است. ولی سیستم توزیع ما در سی فروشگاه در سراسر کشور فعال است و ما در صدد هستیم تا این تعداد را به صد فروشگاه برسانیم. ولی اکثر مخاطبان ما در فضای مجازی هستند. ما از اکران‌های دانشگاهی درآمدی نداریم. بزرگترین درآمد ما زمانی است که از تلویزیون پخش می‌شود.
فاصله گرفتن از فضای تولید گاهی رشد کمک می‌کند
به عنوان سوال آخر. آقای رضوانی کار جدیدی در دست ساخت دارید؟
رضوانی: خودم به عنوان کارگردان خیر و فعلاً هم بنا ندارم کار جدیدی تولید کنم. اگر آدم گاهی از فضای تولید فاصله بگیرد، قطعا به رشد خودش کمک می‌کند. باید مقداری از بیرون نگاه کنیم که چه کاری انجام می‌دهیم و به کجا می‌رویم.
اما در سفیر مسئول عرضه‌ی محصولات و تعاملات هستم که می‌خواهیم این موضوع را بیشتر فعال کنیم. همچنین در حال انجام چند پژوهش در حوزه‌ی رسانه هستیم. سرپرستی تیم‌‌های تحقیقاتی هم بر عهده‌ی بنده هست. ما سه میز تحقیقاتی داریم: میز اقتصادی که مسئولیت این میز با آقای تاجدین هست. میز سبک زندگی و میز جهان اسلام.
سفیر قصد دارد در آینده وارد فضای سینما شود
در مورد جهان اسلام در حال ساخت مستندی با موضوع مصر هستیم. پیرامون سبک زندگی مستندی با موضوع حجاب را در دست تولید داریم و در مورد مسائل اقتصادی هم دو مستند با موضوع نفت – «سیاه روی» – و با موضوع دلار در حال تولید هستند.
قسمت دوم «مصاف» هم در دست ساخت است. البته یک پروژه‌ی داستانی را هم با نام «میتینگ» کلید زدیم که این کار ورود سفیر به کارهای داستانی است و ما نیت داریم در آینده وارد فضای سینما بشویم.
«جای خالی» و «فاکتور صوری» آماده نمایش هستند
دو کار هم تقریبا آماده‌ی پخش هستند به نام‌های «جای خالی» و «فاکتور صوری» که در ترم اول و دوم دانشگاه‌ها به نمایش در می‌آیند. این دو کار در فضای فیلمنامه قوی تر از مستندهای قبلی سفیر هستند. سال قبل ما در فضای تصویربرداری پیشرفت قابل توجهی داشتیم و انشاءالله در سال جاری و سال بعد از نظر فیلمنامه رشد مناسبی خواهیم کرد. البته فیلمنامه‌‌ی «نبرد خاموش» هم مطابقت ۷۰ درصدی با کار نهایی داشت و این موضوع به خاطر تحقیقات قوی این مستند بود در حالی که بسیاری از مستندها فیلمنامه ندارند و در تدوین کار را در می‌آورند.
ممنون از وقتی که در اختیار ما گذاشتید.
منبع: رجانیوز