فاطمه سادات نعمتی – سفیرفیلم
پس از پیروزی انقلاب اسلامی و آغاز مبارزه ایران به عنوان یک کشور با استکبار دول غربی، علاوه بر جنگ تحمیلی، نبردی خاموش علیه ملت ایران شروع شد که برخلاف جنگ تحمیلی پایانی برای آن متصور نیست، مگر با شکست مقاومت ملت ایران در برابر خواسته های جهان استعماری.
این نبرد تحمیلی از همان آغازین روزهای انقلاب با شدت تمام و از سوی آمرریکا شروع شد و به مرور زمان با بلوکه‌کردن اموال و دارایی‌های خارج از کشور و کنترل یا قطع همکاری صنایع، شرکت‌ها و … سایر کشورها ادامه یافت. سوابق سی ساله نشان می‌دهد که تحریم‌های اعمالی بر ایران هیچ‌گاه در طول دولت‌های مختلف کاسته نشد، اما برخی دولت‌ها و جریانات سیاسی سیاسی از ابراز وسعت این تحریم‌ها طفره رفته‌اند که مهمترین دلیل آن ظاهرسازی برای اثبات موفقیت‌های خیالی در برخورد با غرب بود.
در چند سال گذشته کشورهای غربی بطور محسوسی دریافتند که مهمترین وجه استفاده از تحریم‌ها، رسانه‌ای‌کردن آنها و کشیدن ترس این مسئله میان مردم است که در نتیجه آن، رفتار غیرعادی و وحشت مردم می‌تواند حکومت ایران را تحت فشار بگذارد. لذا مسئله تحریم‌ها و تهدیدهای پیرامون آن بطور گسترده به رسانه‌ها کشیده شد. در مقابل این اتفاق، عدم توجه هیجان‌زده ایران به ابعاد تحریم‌ها بود که هربار با اشکال جدیدتری اعمال می‌شد و از سویی به دلیل برخی ملاحظات سیاسی– استراتژیک و عدم تکمیل پازل دشمن، مقامات داخلی از عنوان‌کردن نوع و حجم تحریم‌های اعمالی پرهیز کردند.
با تمام آنچه در بالا گفته شد، فهم وجود تحریم‌ها اکنون به طور عمومی در جامعه وجود دارد و مردم تا حدی از زوایای آن مطلع هستند. اما برخورد جریانات مختلف سیاسی با این پدیده در دو انتخابات ریاست جمهوری اخیر برخی سوالات را در میان مردم ایجاد کرد که شاید وضعیت فعلی تحریم‌ها نتیجه عملکرد سیاست دولت باشد و یا آنکه سیاست‌گذاری دولت‌ها در ادوار گذشته بر شدت و ضعف تحریم‌ها موثر بوده است.
سوالاتی از این دست نشان می‌دهد که زمان پرداختن به مسئله تحریم‌ها فرارسیده و مردم نیازمند دریافت اطلاعات بیشتر در این خصوص هستند. اما نکته مهم این است که پرداختن به این موضوع از سوی نهادهای دولتی مناسب نخواهد بود چراکه شبهه ذی‌نفع بودن یا سوگیری دولتی در آن وجود خواهد داشت.
مستند «نبرد خاموش» ساخته مصطفی رضوانی از موسسه سفرفیلم روایتی است از کینه‌توزی 35 ساله غرب علیه ایران که در وهله نخست همان غیردولتی‌بودن را به عنوان یک محسنه همراه خود دارد.
پرداختن به مسئله تحریم‌ها از زاویه نگاه یک جوان صورت گرفته، از نگاه نسلی که در پیروزی انقلاب و آغاز تحریم‌ها نقشی نداشته و امروز می‌تواند مدعی نارضایتی از این وضعیت باشد. راوی، جوانی است که برای ادامۀ کار فرهنگی خود به دلیل تحریم کاغذ به عنوان یک کالای غیرجنگی که در شکلی ناجوانمردانه به لیست کالاهای تحریمی اضافه شده، به بن‌بست می‌رسد و در گشت‌و‌گذاری برای این اتفاق، وارد زمینه‌های دیگری از تحریم مانند حوزه دارو و صنایع نفتی می‌شود.
پرداخت موضوع از نگاه یک جوان به شدت بر مخاطب تاثیرگذار است و آن را از نمای نگاه یک عامل فعلی تصویر می‌کند.
در این مستند، موسیقی نسبتاً بهبود یافته و در طول روند فیلم‌ساز مخالف نمیزند، اگرچه ریتم آن به دلیل بالا بودن مونوگ‌ها گاهی از دست می‌رود، اما روایت تلخ داستان را به خوبی پوشش می‌دهد. در بخش پایانی فیلم، موسیقی به خوبی ایفای نقش می‌کند و ضرباهنگ هیجان‌دار آن در کنار داستان دردناک فیلم، ذهن ناخودآگاه مخاطب را به سوی مقاومت و ایستادگی در برابر ناملایمات سوق می‌دهد.
راوی ماجرا برای نشان‌دادن موضوع می‌توانست به سراغ شخصیت‌ها ومردمی برود که تیپ خاص فکری وی را دارا هستند، اما با پرهیز از این سوگیری می‌کوشد تا جمعی از سلایق و نظرات را تصویر کند و نتیجه‌گیری را به مخاطب می‌سپارد.
یکی از نقدهای صورت گرفته به این مستند استفادۀ زیاد از تگ‌گویی و مصاحبه‌های تک نفره است. در مقابل این نقد باید پرسید که نشان‌دادن تحریم چگونه است؟ چگونه می‌توان نبردی بدون آتش و خون را به تصویر کشید؟ این موضوع جز با نمایش سخنان تحریم‌کنندگان و تحریم‌شوندگان قابل نمایش نیست، چرا که ابزار اعمال آن چند برگ سند و سربازان نامرئی اقتصادی است و شاید استفاده از سکانس‌هایی از دوران دفاع مقدس نیز برای نشان‌دادن به روز و عینی‌بودن این نبرد تمام‌عیار است، نبردی که طرف‌های درگیر در آن دقیقاً همان دو جبهه تقابل دوران دفع مقدس هستند.
استفاده از چهره‌هایی مانند محمد شریعتمداری به عنوان نماینده تفکر اطلاح‌طلب و مسعود میرکاظمی به عنوان یک اصولگرا توانسته برای مخاطب نشانگر نوع نگاه جریان‌ها به مخاطب باشد. شاید تنها استفاده از این دو شخصیت شاخص در طول فیلم کمی تکراری به نظر برسد، اما باید پرسید که به جز این دو فرد، آیا مطلعین دیگر حاضر به بیان مطالبی مطابق با واقعیت در موضوع تحریم‌ها بوده اند، یا نه!
این مستند با وجود ضعف‌هایی که عموماً در کارهای تولیدی گروه‌های جوان وجود دارد، توانسته در بحث مستندسازی تحریم‌ها و اثرات آن یک گام اساسی به جلو بگذارد و علاقه‌مندی هوشیاری نسل سوم انقلاب را برای برخورد با تحریم‌ها تصویرسازی آن نشان دهد، نسلی که می‌توانست روش تقابل با نسل گذشته را در پیش گیرد و با نگاهی سازشکارانه تقصیر وقایع گذشته را به گردن بزرگترها بیندازد، اما همچنان حاضر به ایستادگی و مقاومت برای حفظ دستاوردهای انقلاب اسلامی است.