کمیل سوهانی، کارگردان مستند «جای خالی» تازه ترین اثر «سفیرفیلم» گفت مستند ما به فرهنگ عمومی، رفتارهای اجتماعی و خلق‌و‌خوی ایرانیان می‌پردازد.
وی بیان داشت: «فرهنگ، قلمروی وسیعی است که عناوین مختلفی می‌تواند زیرمجموعه آن تعریف شود و ما وقتی خواستیم راجع به فرهنگ کاری بسازیم، سعی کردیم این قلمرو را محدود و محدودتر کنیم تا نهایتاً تصمیم گرفتیم که از فرهنگ عمومی یا رفتارهای اجتماعی مردم ایران شروع کنیم.»
او مستند «جای خالی» را تلاشی در همین راستا دانست که سعی در شناسایی و برطرف‌کردن اشکالات رایج روش‌شناختی و جامعه‌شناختی دارد که می‌تواند ما را در نگاه درست به خلق‌و‌خوی یک ملت، دچار انحراف کند.
سوهانی در این مستند در گفت‌وگو با حدود 20 نفر از اساتید، پژوهشگران و مدیران حوزه فرهنگ، در جستجوی معنا و طرح صحیح مسئله فرهنگ عمومی بوده است؛ فیلم، داستان یک هنرجوی پرواز پاراگلایدر است که فیلم‌ساز نیز هست و در مواجهه با معضلات فرهنگی جامعه‌اش، تصمیم می‌گیرد فیلمی با موضوع فرهنگ عمومی بسازد.
او ایده اصلی شکل‌گیری مستند را آشفتگی‌هایی عنوان کرد که «همه ما با آن درگیر هستیم». پیش از این نیز محمدصادق باطنی، تهیه‌کننده «جای خالی» دغدغه تولید مستند را «مواجهه با خلاءها و آسیب‌های بسیار در حوزه فرهنگِ عمومی مردم ایران» عنوان کرده بود.
این دانشجوی کارشناسی ارشد مدیریت رسانه دربارۀ انتخاب اسم «جای خالی» برای مستند بیان داشت: «اسم جای خالی را اولین بار در کتابی مربوط به خاطرات یک مبلغ مسیحی خواندم که سال 56 برای تبلیغ دین مسیحیت به ایران آمده بود. این مبلغ مسیحی وقتی از ایران می‌رفت، خاطرات خود را نوشت؛ او سال 56 نوشت که ایرانی‌ها در رانندگی‌شان فقط یک قانون دارند و به همان یک قانون احترام می‌گذارند و آن قانون این است: در هنگام رانندگی هر جای خالی را که دیدی فورا پُر کن!»
سوهانی معتقد است این همان چیزی است که امروز بعد از 35 سال هنوز در کف خیابان‌های تهران می‌بینیم. مردم به قوانین راهنمایی رانندگی آنچنان که باید احترام نمی‌گذارند و بیشتر دنبال آن هستند تا در هنگام رانندگی، جاهایی خالی را پُر کنند.
او با طرح این سوال که چرا باید بعد از 35 سال هنوز همینطور باشد، گفت: «قرار است چند 30 سال دیگر بگذرد تا این وضع اصلاح شود؟! آیا این نابسامانی ها در طول تاریخ همواره در زندگی اجتماعی ما ایرانیان وجود داشته است؟ ریشه این به هم ریختگی ها و نابسامانی ها در زندگی ما چیست؟ آیا اصلا باید اصلاح شود یا این هم نوعی از زندگی است که فقط با معیارهایی خاص، آشفته دیده می شود و از دیدگاهی خوب و زیباست و نیاز به تغییر ندارد. اگر نیاز به تغییر دارد، مسئول تغییر دادنش چه کسی است؟ چه میزان زمان می‌برد تا تغییر کند؟ اصلاً تغییرپذیر هست یا خیر؟ آیا با درست شدن رفتارهایی مثل رانندگی، میتوانیم ادعا کنیم که به تراز بالایی از فرهنگ عمومی دست یافتیم یا این رفتارها وسیله خوبی برای سنجش غنای فرهنگی یک ملت نیستند؟ اینها سوالاتی بود که انگیزۀ اصلی ساخت مستند جای خالی را بوجود آورد.»
کارگردان مستند «جای خالی» در پاسخ به این سوال که مستند در بیان و طرح سؤالات باقی می‌ماند یا به ارائه راهکار می‌پردازد، گفت: «ما خیلی دوست داشتیم که برای حل مشکلات به جواب‌های سریع و در دسترس برسیم، اما هرچه جلوتر رفتیم، بر ما اثبات شد که فرهنگ بسیار پیچیده‌تر از تصور ماست.»
سوهانی می‌گوید: «اینکه ما رفتاری را از جمعی – که این جمع می‌توانند یک ملت باشند – می‌بینیم، معلول صدها علت مختلف است، علت‌هایی که برخی از آنها درونی است و بسیاری دیگر هم بیرونی و تحمیل شده بر یک ملت هستند.»
او ادامه داد: «هنگامی که مسئله‌ای به وجود آمدنش به مرور اینقدر پیچیده می‌شود، هر کسی نمی‌تواند به‌راحتی برای حل اینگونه مشکلات راه کار ارائه دهد، لذا ما در مستند از نسخه پیچیدن برای درست‌شدن رفتارهای اجتماعی فاصله گرفتیم و سراغ طرح مسئله و بیان اشتبا‌هاتی که می‌شود در این طرح مسئله با آنها مواجه شد، رفتیم.»
سوهانی قدم اول برای حل مشکل را «تشخیص درست» آن دانست و بیان داشت: «اول باید دیدگاهی درست نسبت به بیماری داشت، سپس روی راه‌حل فکر کرد. ما بیشتر در مستند به این قضیه پرداختیم که اولاً چه مشکلاتی وجود دارد و ثانیاً شیوه درست نگاه به این مشکلات چه می‌تواند باشد؟»
این دانشجوی کارشناسی ارشد مدیریت رسانه می‌گوید: «انقلاب اسلامی، یک انقلاب فرهنگی و ایدئولوژیک است، اما امروز بیشتر یک انقلاب سیاسی جلوه می‌کند و متاسفانه به نظر می رسد مبنای تصمیم‌گیری‌های کلان کشور سیاست است، درصورتی که باید فرهنگ زیربنای مسائل کلان کشور باشد.»
سوهانی مطرح شدن موضوعی همچون «پیوست فرهنگی» برای طرح های عمرانی و صنعتی را نشانه‌ای از غفلت فرهنگی می‌داند و می‌گوید: «ما بعد از 35 سال به قدری از فرهنگ غافل شده‌ایم که تازه یادمان آمده که باید چیزی بیاوریم به اسم پیوست فرهنگی؛ درصورتی که در واقع باید مبنا فرهنگ باشد و حوزه‌های دیگر به آن پیوست شود.»
کارگردان مستند «جای خالی» برنامه‌ریزی کلان توسط مسئولان برای تقویت اخلاق حسنه در زندگی فردی و اجتماعی به صورت ریشه‌ای و عمیق و همچنین زدودن زشتی های رفتاری و اخلاقی را از سرفصل‌های یک حکومت دانست و گفت: «همواره سرفصل یک حکومت انجام کارهای عظیم عمرانی و سیاسی نیست. گاهی اوقات شما به یک برنامه‌ریزی بیست ساله نیاز دارید تا بتوانید موضوعی مثل دروغ یا تنبلی را در جامعه کاهش دهید.»
سوهانی درباره نقش و جایگاه خانواده در حوزه فرهنگ عمومی نیز گفت: «همانطور که دوست داریم مبنای تصمیمات کلان کشوری فرهنگ باشد، مبنای تصمیمات فردی نیز باید فرهنگ باشد یعنی خانواده‌ها نیز باید برای اصلاح رفتارهای اعضای خود برنامه ریزی داشته و آن را در اولویت قرار دهند.»
در مستند «جای خالی» با اساتید و کارشناسان صاحب‌نظر بسیاری مصاحبه شده است. سوهانی با اشاره به استفاده تنها 30 دقیقه از مجموع 22 ساعت مصاحبه انجام شده در مستند، بیان داشت: «مدنظر ما است که با تجمیع و تنظیم مصاحبه‌های موجود یا گرفتن مصاحبه‌های جدید، کتابی در این حوزه منتشر کنیم.»
وی همچنین از سایت جای خالی به عنوان سایت تعاملی و انتشار بریده فیلم‌های کوتاه موضوعی و غیرموضوعی 5-10 دقیقه‌ای از مصاحبه‌های مختلف، به عنوان «برنامه‌های جانبی دیگر برای ورود به مباحث پیرامون موضوع فرهنگ عمومی و خلقیات ایرانیان» نام برد.
«جای خالی» اولین اثر کمیل سوهانی و آخرین ساختۀ سفیرفیلم است که 28 بهمن ماه در تالار ابوریحان بیرونی دانشگاه شهید بهشتی تهران و درحضور علاقمندان و اهالی فرهنگ رونمایی می شود. تهیه‌کننده این مستند محمدصادق باطنی، نویسنده آرین طاهری، آهنگساز مقداد شاه‌حسینی و پژوهشگر الیاس قنبری است.
منبع: خبرگزاری فارس