سیدمحمد طلبه جوانی است که با شبهاتی در فضای جامعه نسبت به معاملات بانک ها روبرو شده است، او به دنبال برطرف کردن این شبهات به شهرهای مختلف می رود. «فاکتور صوری» روایت جستجوی او در یافتن پاسخ سوالاتش است…
این خلاصه ای از آخرین مستندی است که توسط گروهی از مستندسازان مجموعه سفیرفیلم ساخته و در تعداد زیادی از دانشگاه های کشور به اکران عمومی درآمده است. خبرگزاری «نسیم» با دعوت از گروه سازنده این اثر به نقد و بررسی این کار پرداخته است. سید مهدی کرباسی، کارگردان و تهیه کننده، رضا صادقی، نویسنده و فضائلی پژوهشگر مستند میهمان خبرگزاری «نسیم» بودند.
نسیم: مستندهای «کلاه انگلیسی»، «فاکتور صوری» و «ضلع شرقی وال استریت» را از شما دیده ام؛ به جز این سه مورد کار دیگری انجام دادید؟
کرباسی: کار دیگری نیز در دست ساخت است.
نسیم: این تیم مشترکتان در این سه کار حضور داشته است؟
کرباسی: بله؛ البته در «فاکتور صوری» حضور آقای فضائلی اندکی کمرنگ تر بوده است، در مرحله پایانی کار مشورت هایی به ما داد؛ درواقع تیم پژوهش ما دو نفر از بچه های دانشگاه امام صادق (ع) بودند.
صادقی: کارهایی قبل از آن داشتیم که با موضوع اقتصادی نبوده است مثل “کدام انحراف”، اگر دیده باشید.
نسیم: چه دغدغه ایی باعث شد که سراغ مستندسازی بروید؟ و چه دلیلی سبب شد از بین تمام موضوعات، دست بر روی مستندهایی بگذارید که حول محور اقتصاد می چرخد؟
کرباسی: ما به همراه آقای صادقی از سال هشتاد و نه، به فراخور فضای آن زمان و کمبودهایی که در بحث رسانه احساس می شد، با توجه به فعالیت هایی که در دوران دبیرستان و اوایل دانشگاه داشتیم، به فعالیت در این حوزه ترغیب شدیم. چند کار را به عنوان دست گرمی شروع کردیم؛ وقتی تصمیم به فعالیت جدی گرفتیم، که رونمایی مستند «یزدان تفنگ ندارد»، در دانشگاه شریف بود.
نسیم: هر سه نفر از دانشجویان دانشگاه شریف هستید؟
کرباسی: خیر، آقای فضائلی دانشجوی اقتصاد دانشگاه شهید بهشتی است، آقای صادقی جامعه شناسی دانشگاه تهران می‌خواند و من نیز ورودی سال هشتاد و هشت رشته صنایع دانشگاه شریف هستم.
در دانشگاه شریف مستند را دیدیم و احساس کردیم به آن فضایی که در ذهن خود در حال شکل گیری بود، بسیار نزدیک است؛ این امر سبب شد با عوامل مستند ارتباط برقرار کردیم و اواسط سال نود به مجموعه سفیر اضافه شدیم؛ پیشنهاد طرح فاکتور صوری را دادیم که در آن زمان به نام محاربه می شناختند.
آن موقع بحث ربا در بانک اندکی داغ بود و به این دلیل در آن زمان کار را آغاز کردیم ولیکن به دلیل عدم تمرکز، کار در ابتدا به طور جدی کلید نخورد؛ از اواسط سال نود و یک کار را به طور جدی آغاز کردیم؛ در اواخر سال نود و دو به اواسط کار رسیدیم، به عبارت دیگر فرآیند جدی کار یک سال و نیم بود؛ در اوایل سال نود و سه کار جمع و جور شد و اصلاحات لازم را انجام دادیم.
نسیم: برای شروع طرح را به سفیر فیلم دادید و پذیرفته شد؟ آموزش خاصی برای کار ندیدید؟
کرباسی: بله، دوره های سفیر فیلم و کلاس های خارج از مرکز را شرکت می کردیم. بحث های آموزشی نیز به طور جدی بوده است.
نسیم: در واقع «فاکتور صوری» کار اول شما بود و بعد از آن ضلع شرقی وال استریت و کلاه انگلیسی ساخته شد؟
کرباسی: در حوزه اقتصاد می توان گفت اولین کار بود؛ به این دلیل که فرآیند شروع کار ما جدی نبود، درگیر فعالیت های دیگر شدیم، به طور مثال “کدام انحراف” در میانه کار «فاکتور صوری» ساخته شد؛ به همین ترتیب کارهای کوتاه دیگری نیز انجام شد.
نسیم: سه کارتان با سوژه اقتصادی است؟
صادقی: شروع کار این گونه بود، سالی که مقام معظم رهبری نامگذاری کرده بودند با موضوع اقتصاد مرتبط بود و اولین امری که مدنظر ما قرار گرفت، فعالیتی در این راستا بود؛ طرح اولیه آن زمان کاری سی دقیقه ایی با موضوع ربا در بانک بود؛ وقتی تحقیقات بیشتری انجام دادیم و از بچه های دانشگاه امام صادق به ما اضافه شدند، مدل کار تغییر یافت.
نسیم: «ضلع شرقی وال استریت» و «کلاه انگلیسی» را به نظرم نمی توان به نام نوعی مستند خواند، هم به لحاظ زمانی و این که این دو کار نوعی گمان می رود بیشتر اعلام دغدغه و هشدار است که در قالب کلیپ نشان داده شده است؛ می توان گفت شما بیشتر قصد نشان دادن یک دغدغه را داشتید، این مسئله درست است؟
فضائلی: در ابتدا طراحی برای چند کار کوتاه در موضوعات مختلف که به نوعی در تحقیقات کار فاکتور صوری به آن برخوردیم که در زمان ساخت فاکتور صوری زمان پرداختن به آنها نبود، که درنهایت به چند کار کوتاه تبدیل شد؛
می توان به هر یک از این موضوعات پرو بال بیشتری داد؛ هر یک از این موضوعات این پتانسیل را دارد که گسترده تر به آن پرداخته شود؛ شاید بتوان کاری مثل کلاه انگلیسی را در خارج از مرزهای ایران نیز دنبال کرد؛ موضوع ضلع شرقی وال استرست می تواند در خصوص جامعه کشور ما باشد.
هر کدام از این موضوعات می تواند طولانی تر و مفصل تر از این باشد، تعریف ما، انجام کار کوتاه بود؛ در این کارها می توان سوالات بیشتری مطرح کرد و اتفاقات دیگری را بررسی کرد ولیکن نکته ایی که در این کارها مهم بود، نو بودن سوژه بود؛ شاید به جرات بتوان گفت یکی از چالش های جدی که فضاهای مستندسازی ما با آن مواجه است، فاصله داشتن از شرایط جدی است.
شاید ما در این فعالیت ها سعی کردیم این مسئله را جبران کنیم، به عبارت دیگر موضوع کاری مانند کلاه انگلیسی موضوعی است که هم اکنون در دنیا وجود دارد؛ سوژه و همایشی که به آن اشاره می شود، فضایی که در ضلع شرقی بود، همه ی عددهاو آمارها و بررسی ها به سال نود و سه مربوط می شد؛ برای نزدیک بودن به جامعه و صریح بیان کردن موضوع، کوتاه سخن گفتن از اقتضائات کار می‌باشد.
اگر می‌خواستیم مفصل تر صحبت کنیم، طولانی تر می شد و پروسه زمان بر و حرف و موضوع ما از تازگی و نزدیک بودن به فضای واقعی دور می شد.
کرباسی: در ضلع شرقی اصطلاحات تخصصی بیشتر بکار برده شد؛ می خواستیم اقدامات توماس پیکتی را به وضعیت خود در ایران ربط دهیم، احساس کردیم اگر این مستند را عامه مردم بخواهند ببینند، آشنایی با اصطلاحات نداشته باشند.
نسیم: شروع کار کلاه انگلیسی واقعا خوب بود؛ و اینکه قرار نیست در ابتدا همه مسائل فاش شود و از نظر نوع ساخت حتی شبیه مستندهای بی بی سی شده است. زمان این مستند کوتاه بود و می تواند مقدمه ایی برای یک مستند خوب باشد؛ انتظار می رفت کار ادامه دار باشد.
کرباسی: کوتاه بودن به عام تر شدن مخاطب کمک می کند.
نسیم: فرصت بسیار خوبی برای پخش آن دارید، حتی پخش مستند شش الی هفت دقیقه ایی از شبکه های مختلف سیما، راحت تر است.
کرباسی: فضای ذهنی ما برای کار کوتاه همین بود؛ نیت در انجام کارهای کوتاه هشدار دادن بود؛ شاید هشدار کلاه انگلیسی هشداری بین المللی است، هشدار ضلع شرقی داخلی است؛ در خصوص کاری که در حال ساخت است نیز هشداری داخلی است؛ می توان گفت اقتضای کارهای کوتاه به این شکل است که بتواند مخاطب را با خود همراه کند و هم تلنگری در ذهن مخاطب ایجاد سازد، این است که هشداری را برای مخاطب تصویر کنیم.
فضائلی: دوستان اقتصادی خبرگزاری کار فاکتور صوری را دیدند، صحبتی در خصوص سوژه و ظرفیت های آن داشتند؟
نسیم: بله، در طول سوالات موضع این دوستان را نیز بیان می کنم؛ هر فردی نظرهای شخصی خود را دارد و خبرنگار اقتصادی الزاما کارشناسان اقتصادی نیستند؛ در فاکتور صوری برخلاف دیگر کارها این پیش فرض در مصاحبه ها وجود دارد که بانکداری ها ربوی است و با ربا پیش می رود، به عبارتی دست خود را برای بیننده باز کردید. باقی مستند یکسری مصاحبه با مردم و بانک ها می شود، در حالی که می توانستید نتیجه گیری را برای بیننده بگذارید که خودش به این نتیجه برسد که آیا بانک های ما با ربا پیش می روند یا بر اساس اصول اسلامی است.
فضائلی: نیت همین بود؛ البته اگر برداشت مخاطب یا شما این است که کل حرف ما در این امر خلاصه می شود که بانکداری ما ربوی است، گزاره مدنظر ما نبوده است.
نسیم: بخشی از فیلم در این خصوص بود و بعد به سراغ فاکتور صوری رفتید.
فضائلی: محور فیلم ما این بود که بانکداری ما در ساحت قانونی خوب بوده است که این در برخی موارد در اجرا منجر به ربا شده است و دربرخی موارد نشده است؛ در دو قسمت از فیلم این مسئله عنوان شد که اگر قانون بانکداری ما به درستی اجرا شود بسیاری از مسائل ما در بحث ربا حل خواهد شد.
نسیم: در قسمت هایی که از مراجع تقلید گفته بودید؛ کلیت کار این احساس را به مخاطب می داد که می خواهید ربا در بانکداری ما را بیان کنید و اینکه فرد نزول بگیرد یا از بانک وام بگیرد، فرقی نمی کند.
کرباسی: قصد بیان این امر را داشتیم که کار ربوی در بانک ها انجام می شود ولیکن غیر قانونی است، به عبارت دیگر قانونی که برای بانکداری ما وجود دارد، اگر اجرایی شود مشکل ربوی بودن نیز حل خواهد شد.
در بسیاری از موارد در سیستم بانکداری ما قانون رعایت نمی شود و خروجی چیزی است که اکنون مشاهده می کنیم؛ عدم رعایت قانون دراجرا بسیار زیاد است.
صادقی: در بحث رعایت قانون این مسئله نیز مطرح است که تبیین از سوی بانک در خصوص قانون ها وجود نداشته است؛ یک بیستم تبلیغات صرف تبلیغ بانک ها می شود ولیکن هیچگاه بانک ها چیدمان کارهای خود را توضیح ندادند؛ باوجود این تبلیغات هیچگاه صحبت از این نمی شود که تفاوت ربای بانک های ما با سیستم حاکم بر بانک های اروپایی در چیست.
قانون ما با قانون کشورهای دیگر چه تفاوتی دارد که ما بانکداری بدون ربا شدیم و آن ها بانکداری ربوی شدند؟ این که ما در چه حد توانستیم این مطالب را برای مخاطب بازگو کنیم، ضعف و قوت کار ما است.
نسیم: چرا برای راوی از یک فرد طلبه استفاده کردید و این امکان وجود نداشت که از یک فرد عادی استفاده می شد؟
کرباسی: شاید می شد این کار را انجام داد.
نسیم: قسمت بازار در ذوق بیننده می‌خورد، فرد چگونگی گرفتن پول نزول را می پرسد و به طور صریح می پرسد که چگونه می شود پول نزول بگیریم؟
فضائلی: نکته ایی که به نظرم در سوال شما وجود دارد این است که اگر قرار است کاری در خصوص مسائل شرعی در بانک ها ساخته شود، تصویری که در ذهن ما ساخته می شود این است که اکنون ساخته شده و امر جدیدی به ذهن ما اضافه نمی کند.
اینکه اذعان دارید در خصوص کلاه انگلیسی این امر وجود نداشت، وجه مهم این است که وقتی فرد عامی بشنود قرار است کاری در خصوص گرایش کشورهای غربی به سمت بانکداری اسلامی، ببیند اولین مسئله ایی که به ذهن فرد می رسد این است که غربی ها به خوب بودن بانکداری اسلامی پی بردند و ما هنوز این امر را درنیافتیم.
وقتی مخاطب کار را می بیند دقیقا عکس پیش فرض را در می یابد، به عبارت دیگر غربی ها به خوب بودن بانکداری اسلامی پی نبردند بلکه بر سر ما کلاه می گذارند؛ این فاصله در قسمت هایی جذابیت ایجاد می کند ولیکن در فاکتور صوری نیز نقطه ضعف نیست که ما لزوما تصویری که انتظار می رود، را ببینیم چرا که ما برخی موارد را دیدیم و شنیدیم و برای ما عادی شده است.
اگر این اتفاق بر روی پرده ی سینما یا تلویزیون نمایش داده می شود به نوعی به ما بر می خورد؛ ما همه می دانیم در بازار امکان چنین مراوداتی وجود دارد ولیکن هیچگاه نسبت به آن حساس نشدیم و این امر را دلیل بر اقتضای کار بازار می دانیم؛ اگر این امر نشان داده شود به یکباره حساسیت برانگیز می شود که آیا واقعا این گونه اتفاقات رخ می دهد؛ نشان دادن، ارزش افزوده‌ایی بر موضوع ایجاد می کند، کمک می کند به خودآگاهی از وضعیت موجود برسیم.
از این بابت جنس یکسری از موضوعات این امر را می طلبد که قرائت متفاوتی از آن عرضه نشود و فاصله ایی با باورهای قبلی ما نداشته باشد؛ به طور مثال اگر هر یک از ما بخواهیم در خصوص تاثیر تحریم ها بر شرایط اقتصادی جامعه کاری بسازیم، تصویر مشخص با فاصله ده الی پانزده درصدی در ذهن به وجود می آید.
اگر کسی در ساخته ی خود اذعان کند تحریم ها امری خوب است و چرا تلاش می کنند تحریم ها را بردارند، به یک مرتبه حساسیت بسیاری ایجاد می شود؛ تمام موضوعات آشنایی زدایی را نمی طلبد؛ به نظر من کار فاکتور صوری آشنایی زدایی ندارد ولیکن یادآوری می کند که در واقعیت چه اتفاقی رخ می دهد.
امری که به نظر ما معمول می آید، این نمایش تلنگری ایجاد کند که شاید امر خوبی نباشد و باعث بازنگری شود که این اتفاق، اتفاقی نیست که به دلیل زیاد رخ دادن درست است؛ از این بابت مقایسه کردن این دو کار درست نیست، نه نو بودن و نه قرائت خاص داشتن ویژگی همیشه خوبی است و نه کاری که امری جدید نمایش ندهد.
دو کار متفاوت است و اقتضای پرداختن به هر کدام متفاوت است؛ البته من در برخی فضاها با شما هم نظر هستم؛ ممکن است برخی اقدامات انجام شود برای این که جذابیت هایی داشته باشد، به طور مثال مدل راوی، مدل ادبیات مورد استفاده، فضاهایی که کار در آن جریان دارد.
نسیم: به نظر من در فاکتور صوری، دو موضوع مطرح شد؛ یکی موضوع فاکتور صوری است و وام گرفتن به اسم امری دیگر و خرج کردن در جای دیگر و دیگری بانکداری ربوی و اسلامی مطرح می شود؛ از بسیاری دوستان سوال کردم دغدغه حال حاضر شما درباره مسئله و موضوع بانک در کشور چیست؟ آیا بانکداری ما اسلامی است؟ یا اینکه شرایط گرفتن وام و مشکلات فراوان آن برای شما مسئله است؟
قوه قضاییه برای وام های میلیاردی عنوان می کند فلان شخص شش هزار میلیارد بدون وصیقه گرفته است در حالیکه فردی عادی برای گرفتن دو میلیون وام باید شرایط بسیار سختی را فراهم کند؛ اگر من بودم سعی می کردم این دغدغه را نمایش دهم و از این دغدغه سوال شود؛ وقتی از دوستان سوال می پرسیدم بیان داشتند دغدغه ما الان گزینه دوم است، یعنی شرایط وام گرفتن از بانک دغدغه است.
برای گرفتن وامی با رقم پایین، مردم عادی را بسیار اذیت می کنند در حالیکه وام های میلیاردی بدون هیچ نظارتی داده می شود؛ دغدغه من کارمند، من خبرنگار، مردم عادی این است که بانکداری ما اسلامی است یا ربوی است؟ شاید این امر مسئله مهمی باشد ولیکن گاهی امکان دارد تا اندازه ایی فشار بر مردم زیاد باشد که دغدغه ی کوچک تری در اولویت قرار گیرد.
فضائلی: در هر موضوعی شاید بتوان از زوایای مختلفی به مسئله نگاه کرد؛ اگر از زاویه دیگری به موضوع می پرداختیم مستندی دیگر حاصل می شد؛ برداشت ما این بود که اتفاق دوم امری تبعی است.
به تبع اینکه ما به درستی تلاش نکردیم مدل سازی که از قواعد و بانکداری اسلامی به درستی انجام نشده است، در نتیجه مشکلات فراوانی ایجاد شده است؛ اگر به آن قواعد به درستی عمل می شد مشکل دومی ایجاد نمی شد؛ نگاه کلان تر و پایه ایی تری داشته است.
کرباسی: شاید در شروع ساخت، ما نیز نگاهی در همین حال و هوایی که شما بیان کردید، داشتیم؛ هر چه بیشتر پیش رفتیم، با مشورت افراد صاحب نظر یا دانشجویان مرتبط با این موضوع، دریافتیم اگر کار عمیق تر باشد بهتر است تا این که مخاطب پسند بودن کار مدنظر قرار گیرد.
به همین دلیل سعی کردیم که در موضوعات عمیق تر شویم، علمی تر مباحث را بیان کنیم حتی به این قیمت که مخاطب ما کمتر شود؛ احساس کردیم این تاثیرگذاری در آن زمان بیشتر است و امکان دارد زمانی آن موضوع مد نظر شما را بسازیم.
نسیم: اگر همین دغدغه را در کار خود اضافه می کردید، مخاطب حساس می شد؛ منظور من حرف از تخصصی بحث کردن در مستند نیست بلکه شاید دغدغه عامه مردم نباشد.
کرباسی: شاید سکانس های پایانی کار این حس را ایجاد کرده است؛ اگر تا دقیقه سی کار را ببینید، تمام حرف های آکادمیک خود را با سوژه ها بیان می کنیم که برای مردم بسیار جذاب است؛ من این گونه احساس می کنم؛ از دوربین مخفی کار تا سکانس مصاحبه با کشاورزان، مصاحبه در بازار و رئیس بانک ها در همایش بانکداری اسلامی، صحنه ها و حرف های جذابی برای مخاطب است.
در بخشی که صحبت های امام (ره) مطرح می‌شود، به روند کار کمک می کند؛ در ده دقیقه پایانی کار یکسری صحبت ها باید گفته می شد که ما نتوانستیم آنطور که باید قالب درستی از آن بیابیم؛ شاید می توانستیم در قالب بهتری آن صحبت ها را بیان می‌کردیم؛ امکان داشت سوژه ایی همانند باقی کار برای این قسمت نیز یافت.
در اکران خصوصی یک شخصی حدود دقیقه سی کار رسید و شروع به نقد هم کرد؛ نقد وی این بود که کار بسیار آکادمیک است؛ پایان کار بر روی دید مخاطب بسیار تاثیرگذار است، احساسی که در مخاطب ایجاد می شود در پایان کار بسیار تاثیر گذار است؛ شاید کسی تا دقیقه سی و پنج کار را نبیند نسبت به کار این گونه جبهه نگیرد.
نسیم: من نیز موافقم هر جا که پای مردم وسط بود، خوب کار شده بود.
کرباسی: مصاحبه شمال، دوربین مخفی و مصاحبه با رئیس بانک ها همراه سوژه بود؛ ده دقیقه پایانی کار به دلیل کم داشتن سوژه کناری، تا سخن مصاحبه شونده ها راتکمیل نماید، محتوای خامی از آب درآمد.
نسیم: یکی از دوستان این ضعف را به مستند گرفته بود که سعی شده است کار سطحی باشد و در سطوح پایین مطرح شود، یعنی با رئیس کل بانک مرکزی مصاحبه گرفته نشده هر چند هماهنگی آن بسیار سخت است ولیکن کیفیت و سطح کار را افزایش می دهد، کسانی که به عنوان مصاحبه شونده در کار حضور دارند سطح کار را بالا می برند.
ولی باز با همین افرادی که مصاحبه شده، این سوال پرسیده می‌شود که شیوه بانکداری شما شرعی است؛ جواب این سوال مشخص است و فرد قطعا می گوید شرعی است، در این فرصت کوتاه سوال خوبی از مصاحبه شونده ها پرسیده نشده است.
فضائلی: فاصله بین حرفی که زده می شود و واقعیتی که نشان داده می شود بسیار است.
نسیم: شاید آن زمینه اسلامی نبودن بانکداری ایجاد شده و با ادعای مصاحبه شونده در تناقض است.
فضائلی: مصاحبه شونده ها با اعتماد به نفس اذعان داشتند که مگر می شود بانکداری ما اسلامی نباشد.
کرباسی: بخش های اولیه ی کار که آماده شد، مصاحبه با روسای بانک ها اوایل کار بود؛ در تدوین چندین بار قسمت های مختلف جابجا شد.
فضائلی: فیلم نامه نیز تغییر کرد.
کرباسی: نتیجه بر این شد که ابتدا تمام مسائل برای مخاطب نمایش داده شود، تناقضات را که دید، نظر روسای بانک ها پرسیده شود که همگی مدعی بانکداری اسلامی بودند؛ با پاسخ خود حتی سوال ما را عجیب و غیرمنطقی می دانستند که مگر بانکداری ما غیر اسلامی هم می شود!
نسیم: شما فقط می‌خواستید به مخاطب این امر را نشان دهید که روسای بانک ها مدعی بانکداری اسلامی هستند و نخواستید مصاحبه کامل و اختصاصی داشته باشید.
کرباسی: به دنبال این امر نیز رفتیم؛ تلاش شد با چند نفر از روسای بانک ها مصاحبه کنیم، با یکی از این روسا موفق به مصاحبه شدیم که یکسری مشکلات تبعی ایجاد شد که نتوانستیم از مصاحبه استفاده کنیم.
فضائلی: می خواستیم بگوییم خود روسای بانک ها در جریان معاملات غیر شرعی در بانک های خود هستند و برای آن راهکار دارند و یا معتقدند هیچ معامله غیر شرعی در بانک آنها انجام نمی شود؛ برخی می گفتند چنین معاملاتی وجود دارد و باید اصلاح شود؛ حالت خوب این امر این است که در جریان نیستند که کار غیر شرعی انجام می گیرد با این که این امر بسیار فراوان است.
این فضایی است که همه راضی هستند؛ وارد بانک که می شوید این امر برای بانک ها و مردم مسئله ایی نیست؛ یکی از اهداف ما این است که سعی کنیم اندکی این امر را تغییر دهیم و این امر را دغدغه کنیم که پولی که در بانک قرار می گیرد حرام نشود، وامی که قرار است دریافت کنیم حرام نشود که بعدها در زندگی مشکل ساز خواهد شد.
کرباسی: یکی از وظایف رسانه به نظر من این است؛ امری همواره در رسانه نمایش داده می شود، ذائقه ی مردم به آن سمت می رود و دغدغه مردم به آن سمت کشیده می شود؛ شاید برخی مسائل برای مردم دغدغه نباشد ولیکن شاید نیاز نیست که همواره رسانه به امری که اکنون در ذهن مردم به عنوان دغدغه وجود دارد، بپردازد، شاید لازم است گاهی مسئله سازی کند.
زاویه جدیدی به مسئله دهد؛ اگر صرفا به آن مسئله بپردازد شاید نتواند حرکت رو به جلویی در مردم و یا جامعه ایجاد سازد.
نسیم: این صحبت خوب است ولی احساس میکنم زیادی تعداد مصاحبه ها، پیام کارتان را گم می کند.زحمت تهیه دوربین مخفی را کشیدید، ولی باز گمان می کنم سوال بسیار اذیت کننده است؛ می خواهید وام بگیرید و اذعان می کنید بیماری در خانه دارید، در حالیکه می توانستید صحبت از خریدن ماشین کنید.
آیا در چارچوب وام گرفتن چنین امری طراحی شده است که برای داشتن بیمار بانک ها وام بدهند؟ وام خودرو، کشاورزی و… داریم؛ این گونه وام ها را فرد می گیرد و برای درمان زخم های دیگر زندگی خود استفاده می کند؛ نمی شد صحبت از کار دیگری شود؟
کرباسی: صحبت این بود که چرا چنین وامی نداریم؟ چرا کسی که بیماری دارد نمی تواند وام دریافت کند؟ این امر قانونی نیست یا غیر شرعی است؟ وقتی تحقیق شد دریافتیم هم شرع و هم قانون اجازه چنین وامی را می دهد.
نسیم: وقتی کسی یک وام سه میلیونی درخواست می کند از دلیل وام او سوال نمی شود.
کرباسی: این مهم است.
نسیم: از ضامن و مدارک سوال می شود ولی از دلیل وام که سوال نمی شود.
کرباسی: مسئله همین است؛ برای هر مسئله ایی باید وام باشد و برای هر کدام راهکاری وجود داشته باشد ولیکن وجود ندارد؛ تمام ملاک وام دادن ضامن و مدارک است؛ این اشتباه است.
سخنی که آقای حسینی در مستند عنوان می کند این است که چرا قید و شرط گذارده شده است؛ لااقل قید و شرط برداشته شود؛ چرا وام خودرو می دهند، درحالیکه وام گیرنده می خواهد یک کاری با این پول انجام دهد.
نسیم: هر کسی یک گرفتاری دارد.
کرباسی: عنوانی که برای آن گذاشته می شود وام را حرام می کند؛ طرف را در منگنه می گذارد که دروغ به جامعه تحمیل شود؛ فرد وام را برای امر دیگری می خواهد ولیکن اجبارا باید وام کالا بگیرد؛ فرد به کالا نیاز ندارد، می خواهد زخم زندگی خود را دوا کند؛ با دریافت فاکتور صوری کالا، وام درخواست می دهند و آن وام را برای مشکل دیگر خود استفاده می کنند.
بانک فضایی را ایجاد کرده است که مسائل فرهنگی آن را می توان بررسی کرد همانند تحمیل دروغ به جامعه که آثار فرهنگی بر جامعه خواهد گذاشت؛ در نهایت فرد در جایی که مجری درست قانون نیز وجود دارد سعی در دور زدن آن دارد؛ این مسائل حالت دومینووار بحث های فرهنگی را در بین مردم تخریب می کند.
در آن مورد نیت این بوده است؛ می توان گفت به دلیل این که کار اول ما بود ادعایی نداشتیم که بتوانیم حرف خود را به طور دقیق بیان کنیم.
نسیم: کار خوب پیش می رفت ولی به نظر من تعدد مسائل سبب شد مسائل به خوبی مطرح نشود؛ اگر از برخی مسائل زده می شد، بهتر می توانستید به مسائل بپردازید؛ زمان کار کمتر می شد و کار بهتر انجام می شد.
کرباسی: در روزنامه وطن امروز نیز از من سوال شد و من بیان کردم اگر اکنون به گذشته باز می گشتیم به بحث فاکتور صوری می پرداختیم؛ با زمان سی الی چهل دقیقه ایی که به موضوع فاکتور صوری پرداخته می شد؛ در عنوان این مستند نیز ایهامی منعکس می شد، یک فاکتور صوری، فاکتورهای وام گیرنده است و یک فاکتور صوری کل سیستم است.
صادقی: سفیر در حال رشد است؛ هم سفیر مجموعه جوانی است و هم برای ما کار اول بود؛ تلاش ما این است در سفیر و کارهای بعدی، افرادی که در سفیر می خواهند سازنده شوند این مشکلات برای آنها پیش نیاید؛ این مسئله ی مبارکی است که سفیر دارد؛ کارهای که بچه های حزب اللهی در این زمینه ساختند، تجارب بین بچه ها منتقل می شود و کارهای بعدی سوژه های بهتری خواهد شد.
نسیم: قضیه ی اکران این کار چگونه شده است؟
کرباسی: گمان کنم در حدود سی الی سی و پنج دانشگاه اکران داشته است؛ آمار دقیق را نمی دانم.
نسیم: بازخورد ها چگونه بود؟
کرباسی: من در دو الی سه دانشگاه توانستم حضور داشته باشم؛ بازخوردها خوب بود؛ نظری بین نظرات پررنگ بود و بحث این بود که بهتر بود کار تند و تیز تر باشد؟ می توان گفت ما این را انتخاب کردیم؛ طرحی که از ابتدا در ذهن ما این چنین بود که از بن و ریشه بانک را تخریب کنیم.
با انجام تحقیقات به کمک تیم پژوهشی و پیش رفتن در این راستا به این جمع بندی رسیدیم که حرکت تند و تیز درست نیست؛ این که برخی سخنرانان بانک را از بیخ و بن تخریب می کنند درست نیست؛ نه کارشناسان این موضوع که در زاویه شرعی بود، چنین نگاهی به بانک دارند و نه اقتصاددانان چنین نگاهی دارند؛ در این حوزه نقد این چنینی وارد نشده بود؛ نگاه کارشناسی و آنچه که به حق نزدیک تر است نباید تند و تیز باشد.
نسیم: در خصوص کاری که در حال ساخت است نیز اندکی توضیح بفرمایید.
فضائلی: موضوع کار بنگاه های سرمایه گذاری است؛ در واقع بنگاه هایی هستند که ریسک سرمایه گذاری کردن را می پذیرند؛ آن مکملی است که سیتسم بانکداری دنیا به آن رسیده است که در کارهای مطمئن پول می دهد و پول می گیرد؛ آن چیزی که ما به عنوان ربا می شناسیم به طور طبیعی اتفاق می افتد.
این سیستم نیاز به مکملی دارد برای این که بر روی ایده های خلاقانه و کارهای نوآورانه کار کند، به مدلی به نام بنگاه های سرمایه گذاری رسیدند.
پول در این بنگاه ها وارد می شود و اینها این که بر روی چه ایده ایی سرمایه گذاری شود را تشخیص می دهند و در این زمینه ایده می دهند، سود آوری دارند و به کسانی که پول دادند، سود می دهند؛ سهامدار دارند و سهام های خوبی به فروش می رسانند.
بنگاه هایی هستند که یکسری از این آسیب هایی که در سیستم بانکداری ربوی به طور معمول پیش می رود، به طور جدی بر طرف می‌کنند؛ شاید قرار بود بانکداری اسلامی ما چنین چیزی باشد؛ تصویری که در کلیت به نظر می رسد بسیار به این مدل نزدیک است، در صورتی که در واقعیت از آن بسیار دور هستیم.
بخش عمده ایی از کار در واقع توضیح دادن این است که در تئوری، بنگاه های سرمایه گذاری چه وظیفه ایی دارند و چه ارزش افزوده ایی دارند و چرا باید وجود داشته باشند، در اقتصاد چه کارویژه ایی دارند و در نهایت تلنگری است نسبت به این که بانک های داخل کشور در واقعیت وظیفه خود را چطور انجام می دهند.
به نوعی وظیفه ی آن بنگاه ها را بر عهده ی بانک ها با ساختار فعلی قرار دادیم و این بانک ها وظیفه دارند بر ایده های خلاقانه نیز سرمایه گذاری کنند در حالی که در واقعیت می بینیم نه تنها بر ایده های خلاقانه سرمایه گذاری نمی شود بلکه در جاهایی سرمایه گذاری می شود که بعد تولیدی ندارد و بعد دلالی است و آسیب های متعددی را در پی دارد.
در مسکن به طور مشخص، در تجارت و بازرگانی که دلالی است و ارزش افزوده و تولید واقعی به وجود نمی آورد و سرمایه گذاری می شود؛ این کلیتی از کار در حال ساخت ما است.
نسیم: این کار نیز با تهیه کنندگی سفیر فیلم ساخته می‌شود؟
کرباسی: بله.
نسیم: این کارتان نیز از نظر تایم و زمان کوتاه است؟
کرباسی: بله؛ سبک و سیاق این کار نیز تقریبا با دو کار قبلی یکی است؛ کاری هفت الی هشت دقیقه ایی است.
نسیم: برای پخش در صدا و سیما رایزنی نکردید؟
کرباسی: بچه ها خواستند کار سوم آماده شود و به عنوان یک پکیج اقتصادی برای نمایش در صدا و سیما رایزنی شود.
منبع: نسیم آنلاین